Մայրենիին Նահատակութեան Արմատները – Բ. Օտարաբանութիւն՝ Սահմանադրութեան Եւ Լեզուի Մասին Օրէնքին Մէջ

Ս. Մահսէրէճեան

Մեծ Վարդապետը ըսած է. ան որ ինքզինք անմեղ կը նկատէ, թող առաջին քարը ի՛նք նետէ: Նոյն մօտեցումով ալ, հայաստանաբուխ օտարաբանութեան արմատները կրնանք փնտռել քիչ մը ամէն տեղ, սկսելով… Սահմանադրութենէն ու Լեզուի մասին օրէնքէն, որոնք զերծ չեն այս ախտէն, իսկ Սահմանադրութեան վերախմբագրումի ու բարեփոխութեան հանգրուանին, քանի մը տարի առաջ, ախտահանումի մասին մտածող չէ եղած յա՛յտնապէս: Անմիջապէս ըսենք, որ նման բարեկարգում քաղաքական հարց չէ, յեղափոխականի-հակայեղափոխականի, նորի-հինի, կուսակցականի-ոչկուսակցականի մօտեցումով չի կրնար դիտուիլ, ուրեմն, կարելի է իրականացնել կարճ ժամանակի մէջ:

Անցնինք փաստերուն: Հետեւեալ բաժինները վերցուած են Սահմանադրութենէն:

ՆԱԽ՝ ՍԿԶԲՈՒՆՔԱՅԻՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒՄՆԵՐՈՒ ԲԱԺԻՆԷՆ

Հարազատ մնալու համար, հոս եւս յաջորդ մէջբերումները, կը պահենք խեղագրեալ ուղղագրութեամբ.

• Հայոց լեզուն եւ մշակութային ժառանգությունը պետության հոգածության եւ պաշտպանության ներքո են։ (Մոռցուած սկզբունք: Ս.Մ.)
• Հոդված 19. Հայկական սփյուռքի հետ կապերը

1. Հայաստանի Հանրապետությունը հայկական սփյուռքի հետ իրականացնում է համակողմանի կապերի զարգացմանը եւ հայապահպանմանն ուղղված քաղաքականություն, նպաստում է հայրենադարձությանը: (Կիսկատար բան: Ս.Մ.)
2. Հայաստանի Հանրապետությունը միջազգային իրավունքի հիման վրա նպաստում է այլ պետություններում հայոց լեզվի, հայկական պատմական եւ մշակութային արժեքների պահպանմանը, հայ կրթական եւ մշակութային կյանքի զարգացմանը։ (Օտարաբանութիւն արտածելո՞վ: Ս.Մ.)

• Հոդված 20. Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է: (1995-ին մէջ թիւ 12 յօդուածն է):

Այս արձանագրութեանց մասին քանի մը արագ նշում: Սկսինք վերջինէն:

Եթէ Հայաստանի պետական լեզուն հայերէն է, Սահմանադրութեան եւ անոր ամէնօրեայ գործածութեան մէջ ի՞նչ գործ ունին օտարաբանութիւնները, այն ալ՝ ա՛յսքան առատ (տեսնել վարի քաղուածքը):

Յետ անկախութեան անդրանիկ Սահմանադրութեան մէջ, հայերէնին պետական լեզու ըլլալը հաստատուած է 12-րդ յօդուածով, նորին մէջ՝ եղած է 20-րդ յօդուած: Մարդս կը տարուի մտածելով, որ առաջնահերթութիւնը արդեօք տեղ մը տեղատուութի՞ւն արձանագրած է: Սակայն հոն կանգ չառնենք:

Անցնինք վերիյիշեալ արձանագրութիւններէն առաջինին: Իսկապէ՞ս որ լեզուն, մշակութային ժառանգութիւնը պետական հոգածութեան պաշտպանութեան ներքեւ են: Լեզուի հոգածութիւնը օտարաբանութիւններու առատութեա՞մբ կ’ըլլայ: Մեր պետական այրերն ու բոլոր մեղսակիցները կը հաւատա՞ն, որ օտարաբանութեանց առատ գործածութիւնը լեզուի պաշտպանութեան սիւնակին տակ կ’իյնայ:

Հիմա նաեւ՝ Սփիւռքին վերաբերող բաժինը: Անկախութենէն ասդին, կարելի չէ անտեսել ու արհամարհել Սփիւռքին հետ կապերը զարգացնելու, հայապահպանման նպաստելու փորձերը, սակայն ակնկալութիւնները մի՛շտ աւելի են, արդա՛րօրէն, քան բոլոր եղածները, հին թէ այժմու իշխանութեանց օրով, որովհետեւ ձեւականութիւնը մնացած է տիրական: Իսկ թէ ի՞նչ պէտք է հասկնալ այլ պետութիւններու մէջ ապրող հայութեան մէջ լեզուի պահպանում ըսելով, երբ մանր դրական քայլերու դիմաց, կայ օտարաբանութիւններու հեղեղը, որ օր աւուր կը հոսի գրաւոր ու բանաւոր մամուլին-տեղեկատուութեան մայրուղիներէն, եւ դաժանօրէն կը նսեմացնէ դրական աշխատանքները: Աշխարհի այս կամ այն երկրին մէջ լոյս տեսնող մեր թերթերուն խմբագիրները ստիպուած կ’ըլլան Հայաստանէն արտատպումներուն միջամտելու, պետական կամ այլ ներկայացուցիչի մը յայտարարութեան, կամ՝ յօդուածագիրի մը գրածին մէջի օտար եզրերուն կողքին՝ փակագիծի մէջ կ’արձանագրեն համապատասխան հայերէն եզրը (անշուշտ խմբագիր մը իրաւասու է ուղղակի հայերէն եզրը գործածելու…):

Իսկ թէ նոյն յօդուածին մէջ հայրենադարձութեան քաջալերանքը ի՞նչ ձեւով կ’ըլլայ, Հայաստանի հայաթափումը ինչո՞ւ կը շարունակուի, հոգ չէ թէ քիչ մը մեղմացած թափով, արդէն քննարկելի այլ ցաւ մըն է եւ անմիջական կապ չունի օտարաբանութեան վարակին մասին այս սիւնակներուն հետ:

ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹԵՆԷՆ ՔԱՂՈՒԱԾՔ

Հիմա կատարենք քանի մը քաղուածք՝ նոյնինքն Սահմանադրութեան բանաձեւերէն ու յօդուածներէն, մի՛շտ ի մտի ունենալով օտարաբանութեան լեզուախտին ներկայութիւնը: Ընդգծուած բառերը պարզապէս կը նշենք ու կ’անցնինք, առանց հարկ զգալու մեկնաբանութեան: Աւելորդ է արձանագրել, որ նշուած օտարաբանութիւնները ունին հայերէն համապատասխան ու գեղեցիկ եզրեր:

• Հոդված 5. Իրավական նորմերի աստիճանակարգությունը
• Oրենքները պետք է համապատասխանեն սահմանադրական օրենքներին, իսկ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը՝ սահմանադրական օրենքներին եւ օրենքներին
• Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական կարգի հիմքը սոցիալական շուկայական տնտեսությունն է, (…) ուղղված է ընդհանուր տնտեսական բարեկեցությանը եւ սոցիալական արդարությանը:
• …մարդու օրգաններն ու հյուսվածքները շահույթի աղբյուր դարձնելը
• Խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից,
• Մամուլի, ռադիոյի, հեռուստատեսության եւ տեղեկատվական այլ միջոցների ազատությունը…
• … գիտական եւ տեխնիկական ստեղծագործության ազատություն:
• հաշվետվություններ են հրապարակում իրենց ֆինանսական միջոցների աղբյուրների եւ ծախսերի…
• ֆիզկուլտուրայի եւ սպորտի զարգացումը.
• …սոցիալական եւ այլ հաստատությունների հիմնադրման, ֆինանսավորման, ինչպես նաեւ դրանց ֆինանսական անկախության ապահովման
• Պատգամավորը ներկայացնում է ամբողջ ժողովրդին, կաշկանդված չէ հրամայական մանդատով
• Հոդված 200. Կենտրոնական բանկի հիմնական նպատակները եւ գործառույթները

ՔԱՆԻ ՄԸ ՔԱՂՈՒԱԾՔ՝ ԼԵԶՈՒԻ ՄԱՍԻՆ ՕՐԷՆՔԷՆ

Հոս, նմանապէս, կայ ինքնաժխտումի աղաղակող փաստ, որ համազօր է ինքնադատապարտումի:

Նախ արձանագրենք հետեւեալ տեղին ու անվիճելի հաստատումները (ընդգծումները՝ մեզմէ).

• Պաշտոնատար անձինք և սպասարկման առանձին ոլորտներում աշխատող Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները պարտավոր են տիրապետել հայերենին: (Օտարաբանութիւնները արտօնելի՞ են: Ս.Մ.)

Հայաստանի Հանրապետությունը ներկայացնող անձանց պաշտոնական ելույթների լեզուն հայերենն է, եթե դա չի հակասում տվյալ միջազգային ատյանում ընդունված կարգին:

• Պաշտոնական խոսքում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները պարտավոր են ապահովել լեզվի անաղարտությունը: (Օտարաբանութիւնները արտօնելի՞ են: Ս.Մ.)
• Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական լեզուն գրական հայերենն է: («Գրական հայերէն»ին մէջ օտարաբանութիւնը ընդունելի՞ է: Ս.Մ.)

Հիմա հարց տանք. Լեզուի օրէնքը մշակողը այս հատատումները կատարած է, այս սկզբունքները ամրագրած է, որպէսզի անիկա տեղ մը, արխիւի մէջ կամ համացանցի մէկ էջին վրայ իբրեւ զա՞րդ պահուի: Ո՞վ եւ ինչպէ՞ս կը հետապնդէ ասոնց կիրարկումը: Ի՞նչ կը նշանակէ յայտարարել, թէ մարդիկ ՊԱՐՏԱՒՈՐ ԵՆ լեզուն պահել անաղարտ: Արդեօք օտար եզրերու գործածութիւնը, անոնց առատացումը մաս չե՞ն ժխտեր լեզուն անաղարտ պահելու յանձնառութիւնը: Հո՞ս ալ պէտք է փնտռել… մենաշնորհեալներ:

Եւ ահա, նո՛յն այդ օրէնքին բանաձեւերուն մէջ կը կարդանք հետեւեալները.

• բոլոր միջնակարգ-մասնագիտական, մասնագիտական-տեխնիկական և

բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում

• …միջազգային փոստային ծրարները ձևավորել հայերեն

Պարզ է, չէ՞: Սահմանադրութիւն, Լեզուի մասին օրէնք մշակողը ի՛նքն է, որ բոլորէն առաջ օտնակոխած է սկզբունքն ու օրէնքը: Սա փաստացի ցուցանիշ է, որ մարդոց ուղեղներուն եւ մտածողութեան մէջ օտարաբանութիւնը ա՛յնքան ամուր նստած է, այնքա՜ն արմատացած է, որ չեն անդրադառնար իսկ, թէ հաստատումը առաջին դրժողը, անոր առաջին դաւաճանողը իրենք են, այս բանաձեւերը խմբագրողնե՛րը: Անմեղ չեն տեսնողներն ու լռողները: Սա անպարտութեան վկայագիր չ’ապահովեր օտարաբանութեան մնացեալ երկրպագուներուն:

Առանձին պիտի անդրադառնանք, յաջորդիւ, Լեզուի կոմիտէի գործունէութեան: