Թրքական Նոր Խա՞ղ՝ Հայաստանն ու Հայութիւնը Պահանջատիրութենէն Հրաժարեցնելու. Ժագ Յակոբեան
Վերջերս, երբ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովին մէջ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ակնարկութիւն ըրաւ, որ ներկայիս շրջանին մէջ խաղաղութեան առումով Թուրքիոյ կողմէ դրական ազդակներ կան եւ Հայաստանի Հանրապետութիւնը պատրաստ է կարգաւորելու յարաբերութիւնները Թուրքիոյ հետ, շուտով՝ Օգոստոս 29-ին, Թուրքիոյ նախագահ Էրտողան անդրադարձաւ Փաշինեանի ակնարկութեան՝ նշելով, որ Թուրքիան եւս պատրաստ է Հայաստանի հետ յարաբերութիւններու «աստիճանական կարգաւորման», բայց… այդ «աստիճանական կարգաւորման» համար, Թուրքիոյ ղեկավարը նախապայման նկատեց «կառուցողական մօտեցում ցուցաբերելը»: Երկրորդ (այս մէկը շատ կարեւոր է թրքական կեցուածքը մեկնաբանելու առումով) կէտը, որ Էրտողան առաջ քշեց, այն է, որ եթէ նոյնիսկ տարակարծութիւններ կան երկու դրացի երկիրներու միջեւ, այդ երկիրներուն միջեւ յարաբերութիւնները պէտք է զարգացնել «տարածքային ամբողջականութեան» եւ «գերիշխանութեան» սկզբունքները յարգելու հիման վրայ:
Փորձենք մէկ-մէկ քակել հանգոյցները եւ տեսնել, թէ ի՞նչ ըսել կ՛ուզուի այս քանի մը տողերուն մէջ: Էրտողանի այս յայտարարութիւնը Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններէն ետք երեւի առաջին ուղղակի եւ յստակ պատգամն է՝ ուղղուած Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւններուն, յարաբերութիւններու հաւանական կարգաւորման հեռանկարներուն մասին: Բայց ինչպէս նկատելի էր, 2009-ին, Ցիւրիխի մէջ ստորագրուած Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններու պարագային, նոյնպէս ալ էրտողանեան վերջին յայտարարութեան պարագային, թրքական հռետորաբանութեան մէջ տիրական կը շարունակէ մնալ նախապայմանային տրամաբանութիւնը:
«Յարաբերութիւնը կը կարգաւորենք՝ պայմանով որ»…Միակ նախապայմանը սակայն, որ Ցիւրիխի մէջ կատարուած արձանագրութիւններուն մէջ կար, իսկ հիմա չկայ, Արցախի հարցն է, որ դժբախտաբար 44-օրեայ պատերազմի եւ Նոյեմբեր 9, 2020-ի եռակողմ յայտարարութեամբ, արդէն տարբեր իրավիճակ ստեղծած է:
«Հանգոյցները քակելու» հոլովոյթին մէջ նախ եւ առաջ կը հանդիպինք «կառուցողական ըլլալու» գծով դասին, որ միշտ ալ թրքական ղեկավարութիւններուն կողմէ ուղղուած է Հայաստանի ղեկավարութիւններուն: «Կառուցողական ըլլալ»՝ օգտուելու համար շրջանին մէջ տնտեսական բարգաւաճման հեռանկարներէն: «Կառուցողական ըլլալ»՝ չմեկուսացուելու համար շրջանային տնտեսական եւ ուժանիւթային մեծ ծրագիրներէն, որոնց գործադրումը կամ ծրագրումը արդէն իսկ ընթացքի մէջ է: «Կառուցողական ըլլալ»՝ օգտուելու համար յառաջիկային երկիրներուն միջեւ հաղորդակցութեան ուղիներու ապաշրջափակման «բարիքներէն»: Բայց մեծ հարցումը հո՛ս է, որ ինքզինք կը պարտադրէ: Այս բոլորը ինչի՞ կը յանգեցնեն: Շատ յստակ է, կը յանգեցնեն այն բանին, որ Հայաստանը դառնայ Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի տնտեսական շոգեկառքի ետեւի՝ երրորդական, չորրորդական կարեւորութեան կառքերէն մէկը, տնտեսապէս ենթակայ՝ այս երկու պետութիւններուն եւ մասնաւորաբար Թուրքիոյ:
Հիմա գանք Էրտողանի յղած պատգամին կարեւորագոյն ուղերձին, որ կը վերաբերի մէկզմէկու «տարածքային ամբողջականութիւն»-ը եւ «գերիշխանութիւն»-ը յարգելուն: Մէկ խօսքով՝ «տարածքային ամբողջականութիւն» ըսելով Թուրքիոյ իշխանութիւնները կը հասկնան Թուրքիա-Խորհրդային Միութիւն սահմանները ընդունիլ տալ, պարտադրել Հայաստանի իշխանութիւններուն: Սա ինչ կը նշանակէ: Սա կը նշանակէ նաեւ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ինքնաբերաբար պիտի ընդունի 1921-ին ստորագրուած եւ այն ժամանակ Խորհրդային Հայաստանի եւ քեմալական Թուրքիոյ սահմանները որոշած Մոսկուայի եւ Կարսի պայմանագիրները:
Այս նպատակին հասնելու պարագային, քանի մը առումներով Թուրքիան հայկական պահանջատիրական պայքարին մեծ հարուած հասցուցած պիտի ըլլայ: Յայտնի է, որ Հայաստանի Հանրապետութեան բոլոր իշխանութիւններն ալ անխտիր, 30 տարիէ ի վեր պաշտօնապէս հողային պահանջի հարց չեն դրած Թուրքիոյ առջեւ, սակայն 2015 թուականին, Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի Համահայկական հռչակագիրին մէջ, բոլոր համահայկական կառոյցներուն միաձայն որդեգրումով յատուկ կէտով անդրադարձ կար պահանջատիրական պայքարին, Սեւրի դաշնագիրի եւ Ուիլսընեան իրաւարար վճիռի անժամանցելիութեան: Այս կէտին շեշտադրումը Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի Համահայկական հռչակագիրին մէջ գրաւականներէն մէկն էր, որ ի վերջոյ այն ժամանակուան Հայաստանի իշխանութիւնները վերջնականապէս չեղեալ յայտարարեցին իրենց ստորագրութիւնը Ցիւրիխեան արձանագրութիւններէն, որովհետեւ Մոսկուայի եւ Կարսի պայմանագիրները ճանչնալու նախապայմանը, թէկուզ եւ քողարկուած կերպով, այդ արձանագրութիւններուն մէջ ալ կար:
Անգարան ի՞նչ կը փորձէ ընել: Կը փորձէ վերակենդանացնել Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւնները, որոնք այդ ժամանակ մեռած ծնած էին: Թերեւս կը թուի Էրտողանի ղեկավարութեան, որ վերջնական հարուած հասցուցած կ՛ըլլայ հայկական պահանջատիրութեան, հաստատած կ՛ըլլայ իր երազած «կայուն խաղաղութիւնը», որ նախապայմանն է, ըստ իրեն, շրջանային մակարդակով տնտեսութեան զարգացման եւ համագործակցութեան: Ի՞նչ խօսք, Անգարան շատ լաւ գիտէ առիթները իր օգտին ծառայեցնել, եւ ներկայիս նման պատեհ առիթ ինչպէ՞ս կարելի է փախցնել, երբ հայկական կողմը յանձնուողական համաձայնութիւններ կնքած է Ատրպէյճանի հետ:
Անշուշտ հոս տեղին է նշել, թէ դժբախտաբար նաեւ Հայաստանի իշխանութիւնները երկրին մէջ աքլոր կը կտրին, իսկ երբ խնդիրը վերաբերի թշնամիներուն՝ ոչխարներու կը վերածուին:
Կարեւորը մենք՝ հայերս, հայ քաղաքական միտքը, հայ ազգային առողջ ուժերը, ի՞նչ կեցուածք պիտի որդեգրենք համաթուրանական հետզհետէ աւելի տարածուող եւ սպառնալից ախորժակներուն դէմ: Եթէ կողմնացոյցին ուղղութիւնը չկորսնցնենք, եթէ հաւատարիմ մնանք «Հայկական արեւելում»-ի գաղափարախօսութեան, թշնամիի բոլոր խաղերն ու խարդաւանքները չեն կրնար մազաչափ անգամ վնաս հասցնել մեր ազգային պահանջատիրական պայքարին: Ոգիով զինուինք եւ չենթարկուինք թշնամիի խայծերուն…