Կրտսեր Ալիեւի Հերթական Յոխորտանքները Եւ Փաշինեանի Դրսեւորած Անորոշութիւնները
Մելիք Գարագաւորեան
Ակնարկութիւնը կը վերաբերի Ազրպէյճանի նախագահին վերջերս կատարած անպատասխանատու, ռազմաշունչ եւ ռազմաքաղաքական որոշ յոխորտանքներուն:
Արդարեւ, Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ 28 մայիսին «տեղահանուածներ» խմբակի հետ հանդիպումի մը ընթացքին յայտարարած է, որ իր երկիրը պիտի վերականգնէ տարածքային ամբողջականութիւնը, իսկ տագնապը պէտք է վերջնականապէս լուծուի, անկէ ետք տեղահանուածները պիտի կարենան «վերադառնալ»:
Ան, շարունակելով ըսաւ. «մեր զինուորական հզօրութիւնը, տնտեսական առաւելութիւնը, միջազգային դիրքն ու յառաջատար երկիրներու աջակցութիւնը կարեւոր դեր պիտի խաղան մեր հողերու ազատագրման համար»` աւելցնելով, որ «այսօր զինուորական մեր գործօնը կը գտնուի առաջնային դիրքի վրայ»:
Նախապէս ալ բազմաթիւ այլ պետական բարձրաստիճաններու կողմէ եղած են նմանօրինակ զառանցումներ, յոխորտանքներ եւ յայտարարութիւններ, յատկապէս` Հայտար Ալիեւի 2002-ի 17 հոկտեմբերին կատարած յայտարարութիւնը, որ` «Ազրպէյճանը ամէն գնով պիտի ազատագրէ իր տարածքները, եւ մօտ օրէն Սեւանայ Լիճի ափին պիտի նախաճաշենք», եւ 2019-ի Մեհրիպան Ալիեւի կողմէ, որ հաւանաբար կրնայ երկրի յաջորդ նախագահը ըլլալ, քանզի Ազրպէյճանի մէջ իշխանութիւնները ժառանգական են, իր կարգին, օրին կը յայտարարէր, որ «Ղարաբաղի իւրաքանչիւր գիւղի, իւրաքանչիւր քաղաքի մէջ պիտի ծածանի Ազրպէյճանի դրօշը»:
Արդարեւ, սոյն յայտարարութիւնները, թերեւս անլուրջ եւ ռազմական մասնաւոր հիմք չունենալով հանդերձ, հաւանաբար կը խօսին մտածողութեան մը մասին, առնուազն ցոյց կու տան, որ Ազրպէյճանի ռազմատենչ իշխանութիւններու մտքին մէջ տակաւին ոչ մէկ բան փոխուած է, հակառակ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի թափած «ճիգին», վերելակային քաղաքականութեան, երեք ժողովուրդները բաւարարող տարբերակի մը կարելիութեան, երկուստեք թէժ գիծի մը հաստատման քաղաքականութեան, հայկական կողմէն յղումներ չկատարելը Սէնթ Փեթերսպուրկի եւ Ժնեւի բանակցութեանց ընթացքին հայկական կողմի ձեռքբերումներուն, Լաւրովի տխրահռչակ փուլային տարբերակի յայտարարութեանց, Երեւանի թոյլ եւ փխրուն արձագանգը, իսկ եթէ ասոնց վրայ ալ գումարենք Փաշինեանի դրսեւորած անորոշութիւնները, խուսափողական եւ յարափոփոխ յայտարարութիւնները, ինչպէս նաեւ Փաշինեանի տիկնոջ կողմէ «Կանայք յանուն խաղաղութեան» նախաձեռնութեան շրջանակներուն մէջ կատարած «աշխատանքները», կ՛ունենանք այն, ինչ որ ունինք առ այսօր:
Փաստօրէն, այսօր, ի տես Արցախի հարցի կարգաւորման գծով Ազրպէյճանի իշխանութիւններու դիրքորոշման, կարելի է արձանագրել, որ անոնք անփոփոխ կը մնան իրենց քաղաքական անհեթեթութեան ու երեւակայական կեցուածքին մէջ, այսինքն` մասամբ վերադառնալ 1988-ի Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար մարզի կարգավիճակին` որոշ յաւելեալ իրաւասութիւններով: Ուղիղ անհեթեթութիւն:
Այդ իսկ պատճառով, կարելի է հաստատել, որ Ազրպէյճանը տարհամոզելու` աւելի արդար լուծումի մը յանգելու, այդ աւելորդ եւ արուեստական ճիգը, ըստ էութեան, առաւելաբար կը տկարացնէ հասարակութեան դիմադրողականութիւնը, համազգային ներուժը, կորովը եւ խնդրոյ առարկայ կը դարձնեն Հայաստանի եւ Արցախի Հանրապետութեան անկախութեանց եւ ինքնորոշման պետական քաղաքականութիւնը, նաեւ Արցախի հարցի կարգաւորման գծով առիթ կ՛ընձեռէ միջազգային հանրութեան` ճնշումներ պարտադրելու հայկական կողմին, կը տկարացնէ զոյգ Հանրապետութեանց զինուած ուժերու զգօնութիւնը շփման գիծի վրայ, սահմաններու անվտանգութիւնը հսկող զինուորներուն կորովը, կամքը ու խիզախութիւնը եւ ազգային ընդհանուր քաղաքականութիւնը:
Հոս տեղին է նշել, որ ամբողջ աշխարհը լաւ գիտէ, որ հայ ժողովուրդը, Հայաստանը եւ Արցախը միշտ խաղաղասէր եւ կառուցողական կեցուածք ցուցաբերած են, հայկական զոյգ Հանրապետութիւնները չեն, որ ռազմատենչ, ծաւալապաշտ քաղաքականութիւն վարած են եւ նախայարձակ եղած են, առաւել պատերազմը կորսնցուցած են, Արցախի եւ Հայաստանի ժողովուրդները բնաւ չեն ժխտած կամ մերժած խաղաղութեան նախապատուութիւնը եւ գաղափարը, որպէսզի յատուկ ճիգ ի գործ դրուի Փաշինեաններու եւ Յակոբեաններու կողմէ համոզելու կամ պատրաստելու զանոնք, մանաւանդ այնպիսի տխրահռչակ յայտարարութիւններով, ինչպիսին էր օրին տիկին Աննա Յակոբեանի կողմէ «Ազատութեան ձայն»-ին կատարուած այն յայտարարութիւնը, որ` «ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի ընթացքին արձանագրուեցան զոհեր, որոնք «ոչինչի չօգնեցին»»:
Հայ ժողովուրդին պահանջածը ընդամէնը պատմաքաղաքական արդարութեան վերականգնումն է եւ սեփական իրաւունքներու ձեռքբերումը` ընդառաջելով եւ զօրակցելով հանդերձ խաղաղութեան եւ բանակցութեանց գործընթացին, սակայն առանց մեր ռազմաքաղաքական դիրքերը տկարացնելու, անվտանգութեան երաշխիքները կորսնցնելու եւ առանց որեւէ էական զիջումի, ուրիշ խօսքով` շրջանի կայունութիւնը, առեւտրական, տնտեսական եւ աշխարհաքաղաքական գործառոյթները երբեք պիտի չըլլան հայ ժողովուրդի եւ արցախահայութեան անկախութեան եւ անվտանգութեան հաշուոյն:
Ի դէպ, յարձակողապաշտ ազրպէյճանական կողմին վերջին ջղագարութիւններուն, ներթափանցման զինուորական գործողութիւններուն, յաճախակի զինադադարի խախտումներուն կապակցաբար, կ՛արժէ անգամ մը եւս յիշեցնել, որ իրենք անվերադարձօրէն կորսնցուցած են պատերազմը, որ արցախահայութեան եւ ընդհանրապէս հայութեան հետ սպառնալիքի լեզուով կարելի չէ խօսիլ ալ, պարզ է, որ համայն հայութեան համար չկայ փուլային, Մատրիտեան, Կազանեան եւ Լաւրովեան փլան, այլ կայ` Արցախի անկախութեան փաստացի քաղաքական, զինուորական, պետական իրողութիւն, եւ պէտք է հաշտուիլ այն իրողութեան հետ, որ իրենք գործ ունին, ըստ էութեան, կայացած, ուժեղ եւ ժողովրդավար Արցախի Հանրապետութեան հետ եւ պէտք է աւելի խոհեմ ու իրապաշտ քաղաքականութիւն որդեգրեն, եթէ չեն ուզեր նոր ողբերգութիւններու արձանագրութիւն, նոր տարածքներու կորուստ` ի խնդիր ամբողջ շրջանի զարգացման, կայունութեան եւ անդորրութեան:
Հաւանաբար կ՛արժէ Ազրպէյճանի ռազմատենչ իշխանութիւններուն վերյիշեցնել, որ Արցախի եւ Հայաստանի զոյգ Հանրապետութիւնները շրջանի ամէնէն մարտունակ եւ կազմակերպ բանակը ունեցող երկիրներէն են, օժտուած նոր զինատեսակներով, իսկ ասոր վառ ապացոյցն է քառօրեայ պատերազմին Ազրպէյճանի կրած պարտութիւնը` հակառակ գերարդիական զէնքերով օժտուած ըլլալուն եւ սոյն պատերազմին միջազգայնօրէն արգիլուած զինատեսակի գործածութեան: Այսուամենայնիւ, Ազրպէյճանի ռազմաքաղաքական իշխանութիւններու կրած պատմական պարտութիւններէն ետք, Արցախի ռազմաճակատներու վրայ, այսօր, հաւանաբար Ազրպէյճանի ժողովուրդը բնաւ պատրաստ չէ ինքզինք վերստին նետելու անիմաստ կրակի մը մէջ, որ բնաւ վերջ չունի:
Ազրպէյճանցի ծնողները երբեք պիտի չուզեն կորսնցնել իրենց զաւակները հողի մը համար, որ բնաւ իրենցը եղած չէ, եւ որուն իրենք շատ լաւ կը գիտակցին: Ազերի երիտասարդները արդեօք չե՞ն գիտակցիր, որ իմաստ չունի պատերազմիլ ու մահանալ արկածախնդիր այնպիսի բռնատիրական իշխանութիւններու համար, որոնք այլապէս սալոններու եւ շքեղ պալատներու մէջ նստած, սեփական ժողովուրդի արիւնը ծծելով երկրի հարստութիւնները, բնական պաշարները, նաւթը եւ կազը կը շահագործեն իրենց սեփական հաշիւներուն ու անձնական հարստութեանց եւ իշխանական դիրքերը ամրապնդելու համար:
Անոնք ամբողջ սերունդի մը ճակատագիրին հետ կը խաղան` մէկ կողմէ կիրքերը սրելով, ատելութիւն սերմանելով եւ մարդասպան Սաֆարովը հերոս սարքելով, իսկ միւս կողմէ հրահրելով ազգամիջեան ու կրօնական խնդիրներ:
Այսուամենայնիւ, կրտսեր Ալիեւի 28 մայիսին կատարած ռազմաշունչ յայտարարութիւններուն տուն տուող պատճառները արդեօք պէ՞տք է միայն դիտարկել իբրեւ պարբերաբար անհրաժեշտ ներքին սպառումի համար կատարուած յայտարարութիւններ կամ այլապէս կրնան գոյութիւն ունենալ բազմաթիւ այլ դրդապատճառներ եւ գործօններ, միջազգային թէ ներհայաստանեան քաղաքական հանգամանքներ…
Մինչ համաշխարհային տարողութեամբ ողբերգութեան վերածուած «Քորոնա» ժահրի առկայութեան այս պայմաններուն լոյսին տակ, երբ ամբողջ աշխարհը զբաղած եւ խրած է իր սեփական ժողովուրդի առողջապահական եւ ընկերատնտեսական տագնապներուն մէջ, արդեօք Ազրպէյճանի բռնատիրական իշխանութիւններու խանդավառութիւնը եւ 28 մայիսի կատարած յայտարարութիւնները կապ ունի՞ն շրջանին մէջ Թուրքիոյ վարած փանթրքական ռազմաքաղաքական մօտեցումներուն հետ, ինչ կը վերաբերի Լիպիոյ, Սուրիոյ եւ Լիբանանի…
Արդեօք Ազրպէյճանի ոգեւորութեան ելակէտը միջազգային փոխյարաբերութեանց ներկայ փուլին պարզած բարդ իրականութիւննե՞րն են, Չինաստանի եւ Միացեալ Նահանգներու յարաբերութեանց վատթարացումը, ամերիկեան պատժամիջոցներու քաղաքականութիւնը, Իրանի մեկուսացումը, Թուրքիոյ շրջանային դերակատարութիւնը, Միջին Արեւելքի երկիրներու տագնապալի իրավիճակները, եւ վերջապէս «յետքորոնա» ժահրի ժամանակահատուածին ստեղծուելիք նոր աշխարհի մէջ միջազգային փոխյարաբերութիւններու անորոշութիւնները եւ շրջանային թէ միջազգային ուժերու վերադասաւորման հաւանականութիւնները…
Արդեօք Ալիեւի խանդավառութեան հիմնական պատճառը պէ՞տք է փնտռել Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից Ռուսիոյ հետ յարաբերութեանց ներկայի չափազանց վնասուած եւ վատթարացած իրականութեան մէջ, ի դէպ, ինչ խօսք, որ պէտք է վերականգնել այդ յարաբերութիւնները, պէտք է դադրիլ քօղարկուած քաղաքական մարտահրաւէրներ կարդալէ եւ ակամայ անփոխարինելի ռազմավարական յարաբերութիւնները փճացնելէ:
Արդեօք Ազրպէյճանի ռազմատենչ իշխանութիւններու ոգեւորութիւնը պէ՞տք է փնտռել Հայաստանի Հանրապետութեան ներկայ իշխանութիւններու վարած Արցախեանց բանակցութեանց առումով դրսեւորուած անորոշութեան, ինքնավստահութեան պակասի եւ մանաւանդ հարցի կարգաւորման յստակ պատկերացումի բացակայութեան պայմաններու մէջ, հակառակ այն իրողութեան որ արցախահայութիւնը վճռած է իր քաղաքական ճակատագիրը եւ ամրագրած 1991 թուականի անկախութեան եւ 2006 թուականի Արցախի Հանրապետութեան սահմանադրութեան ընդունման համաժողովրդական հանրաքուէներով ամրագրուած կամարտայայտութեամբ:
Արդեօք Ազրպէյճանի ռազմատենչ իշխանութիւններու ոգեւորութիւնը պէ՞տք է փնտռել Հայաստանի Հանրապետութեան ներկայ իշխանութիւններու վարած ներհայաստանեան քաղաքական իրավիճակներուն մէջ, ներազգային պառակտուածութեան, համազգային արժէքներու ոտնահարման, անհանդուրժողականութեան եւ ատելութեան մթնոլորտին մէջ:
Հարցադրումներ, որոնք պէտք է մտածել տան բոլորիս, սակայն յատկապէս պրն. Փաշինեանին, որովհետեւ ինքն է թիւ մէկ պատասխանատուն, եւ անյապաղ սրբագրել տայ Հայաստանի Հանրապետութեան ներկայ իշխանութիւններու վարած ցարդ ձախողած ներքին թէ արտաքին քաղաքականութիւնը, քանի դեռ ուշ չէ: