Ի՞նչ Են Սեւանայ Լիճին Կապտականաչ Գոյնին Պատճառները Եւ Ի՞նչ Են Լուծումները

Վերջերս յաճախ կը խօսուի Սեւանայ լիճի որոշ հատուածներուն մէջ նկատուող կապտականաչ գոյնին մասին: Քանի մը օր առաջ Ազգային ժողովի նիստին այս մասին հարցում ուղղեց «Լուսաւոր Հայաստան» խմբակցութեան ղեկավար Էդմոն Մարուքեանը, որ ուզեց գիտնալ, թէ ի՛նչ տեղի կ՛ունենայ լիճին մէջ, արդեօք պետական մակարդակով փորձագիտական քննութիւն կատարուա՞ծ է, իսկ ինչպէ՞ս կը նախատեսեն լուծել այս հարցը:

Այս մասին պարզաբանումներ կատարեց շրջակայ միջավայրի նախարար Էրիկ Գրիգորեանը.

«Գործօնները մի քանիսն են: Այս պահին կապտականաչ ջրիմուռների աճը, ինչը տեսանելի է, առկայ է նաեւ Պայքալ լճում, Սեւ ծովում եւ այլն: Սակայն խնդիրները մի քանի աղբիւրներից են գալիս: Գեղարքունիքում կեղտաջրերի եւ կոյուղաջրերի ամբողջ ծաւալը, ինչպէս նաեւ ափամերձ տարածքների ճաշարաններից, հիւրանոցներից աղտոտող նիւթերը հոսում են Սեւանայ լիճ: Միւս պատճառը ջրածածկ եղած անտառտնկարկներն են, որոնցից նոյնպէս զգալի քանակութեամբ օրկանական նիւթեր են ներմուծւում:

Հիմնական պատճառը կապուած է նրա հետ, որ Սեւանում կար սառը շերտ, որը մակարդակի իջեցման պատճառով վնասուել էր: Եւ լճի 6 մեթր բարձրացումը, ըստ էութեան, պէտք է բերի այդ սառը շերտի պահպանութեանը, որը հնարաւորութիւն կը տայ, որ այդ օրկանական նիւթերի աճը պակասի եւ սահմանափակուի, եւ դրա շնորհիւ Սեւանայ լճի ջուրը մնայ բարձր որակի», նշեց Գրիգորեան` աւելցնելով, որ կան նաեւ այլ գործօններ:

11 յուլիսին լրագրողներուն հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին նախարարը դիտել տուաւ, որ արդէն աշխատանքները ընթացք առած են, եւ Սեւանայ լիճի կանաչ դառնալու աստիճանը զգալիօրէն նուազած է, իսկ ջուրի մակարդակը նախորդ տարուան հետ բաղդատած` 1 սանթիմեթրով բարձր է, որովհետեւ այս տարի 25 միլիոն խորանարդ մեթր աւելի քիչ ջուր առնուած է Սեւանէն, իսկ 5 միլիոն խմ ջուր ալ Արփա-Սեւանի միջոցով լեցուած է Սեւանայ լիճին մէջ:

Ան դիտել տուաւ, որ անցեալին ծրագրուած մաքրութեան աշխատանքներուն մէջ մեծ թերացում արձանագրուած է, այդ պատճառով ալ այսօր այս վիճակը կը պարզուի: «Բազմաթիւ տեղեր նշուած է, որ մաքրում չի կատարուել, կոճղերը մնացել են ջրի մէջ ամբողջ ծաւալներով: Այս ամէնը 700 հեկտար է կազմում: Այսինքն տարբեր տարիներին, տարբեր պայմանագրերով մաքրում պէտք էր իրականացուէր, սակայն չի արուել: Օրինակ` Վարդենիսի մասնաճիւղում աշխատանքներն 30 տոկոսով են կատարուել, բայց կոճղերը չեն հեռացուել, ամբողջը մնացել է ջրի մէջ: Արտանիշում զգալի տարածքներ էլի ջրի մէջ են մնացել: Այսինքն պետութիւնը տարբեր տարիներին գումարներ է յատկացրել Սեւանում այս մաքրումներն իրականացնելու համար, բայց փայտանիւթը կտրուել, հանուել է, իսկ կոճղը մնացել ջրում», ըսաւ նախարար Գրիգորեան:

Անդրադառնալով ներկայիս լիճին մէջ իրականացուող գործողութիւններուն` Էրիկ Գրիգորեանը ըսաւ, որ առաջին հերթին լիճէն ջուր բաց չ՛առնուիր, կը կատարուին մաքրութեան կայաններու ուսումնասիրութիւններ: «Մարտունի, Վարդենիս, Գաւառ քաղաքներում կան մեքենական մաքրման կայաններ, մենք ուսումնասիրութիւններ ենք կատարել` վերցնելով տուեալներ ե՛ւ «Վէոլիա ջուր» ընկերութիւնից, ե՛ւ արտադրողներից ու երեք մաքրման կայանների վերաբերեալ կառավարութեանը ներկայացրել ենք գնառաջարկ, թէ այդ երեք քաղաքներում կենսաբանական մաքրման կայաններ տեղադրելու համար ինչ գումար կը պահանջուի: Հէնց այս պահին իրականացւում են գետերի մաքրման ուսումնասիրութիւններ, որովհետեւ վարչապետի աշխատակազմի հետ ունենք համաձայնութիւն, որ հաշուարկուի, թէ այդ ծախսերն որքան կը լինեն: Դրանից յետոյ նոյնպէս կը դիմենք, որ այդ գումարները ստանանք», նշեց Էրիկ Գրիգորեանը:

Ըստ անոր, Մարտունի եւ Վարդենիս քաղաքներուն մէջ մաքրման կայան կառուցելու համար անհրաժեշտ է 888 միլիոն դրամ, Գաւառի մէջ` 1 միլիառ 186 միլիոն դրամ: Ան տեղեկացուց, որ այլ տարբերակներ եւս կը սերտուին:

Մինչ այդ Սեւանայ լիճին մտահոգիչ վիճակին մասին խօսած էր նաեւ Հանրային խորհուրդի բնապահպանական հարցերու յանձնաժողովի նախագահ Կարինէ Դանիէլեանը` շեշտելով, որ այս առիթով բարձրացած աղմուկը բնական է, որովհետեւ ստեղծուած իրավիճակը խիստ մտահոգիչ է: Ներկայ վիճակին պատճառը տարիներ շարունակ կուտակուած խնդիրներն են, որոնք ոչ մէկ լուծման արժանացան: «Մենք միշտ զգուշացրել ենք, որ եթէ այսպէս շարունակենք, կ՛ունենանք ճահիճ: Արագ ճահճացում է գնում լճում», նշեց ան` աւելցնելով, որ նախարարութիւնը հանդէս եկած է յայտարարութեամբ, որուն մէջ մանրամասնօրէն ներկայացուած են բոլոր վտանգները, որոնց կարգին` կլիմայի փոփոխութիւնը եւ քամիները: Դանիէլեանի համաձայն, նախարարութիւնը չէ նշած, որ Սեւանը վերջին տարիներուն ենթարկուած է բացասական ընթացքի, որ կը նշանակէ, թէ Սեւանայ լիճին մակարդակը բարձրանալու փոխարէն` անկում ունեցած է:

Բնապահպանը նշեց, որ հիմնականօրէն մտահոգիչ է այն, որ համակարգային ռազմավարական մօտեցում չի դրսեւորուիր ոլորտին նկատմամբ, յատկապէս` կենսոլորտային հարցերուն: «Սպասում ենք, որ խնդիր պայթի, նոր հաւաքուենք ու լուծենք», դիտել տուաւ ան:

Անդրադառնալով լուծումներուն` Դանիէլեանը խօսեցաւ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի հետ համագործակցութեան մասին: «Մօտ 7 տարի առաջ Ռուսաստանի մասնագէտները, որոնց մէջ յայտնի հայ մասնագէտներ կային, դիմել էին ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ին` 3 լճերի հետ կապուած, որոնցից մէկը Սեւանն էր: Պայքալն ընդունեցին, Սեւանը չընդունեցին, որովհետեւ լիճն այնպիսի վիճակում է, որ պէտք է, յամենայն դէպս, որոշ չափով կարգի բերել, յետոյ նոր կարողանալ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ում գրանցել», դիտել տուաւ բանախօսը` աւելցնելով, որ իրենք հետագային մտաւորականներու խորհուրդին կողմէ դիմած են նախարարութեան` նշելով, որ պէտք է դարձեալ փորձել դիմել ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ին, որովհետեւ 2011-2012-էն լիճին մէջ որոշ բարելաւում նկատելի է:

Ըստ անոր, լիճը` իբրեւ կենդանի օրկանիզմ, կ՛արձագանգէ: «Եթէ մակարդակը բարձրացնում ես, մօտաւորապէս մի տարուայ ընթացքում լճի ջրի որակը սկսում է լաւանալ, որովհետեւ ինքնամաքրման գործընթացները սկսում են աշխուժանալ: Եթէ ցածրացնում ես, լճից լրացուցիչ ջրառ ես իրականացնում, լիճը բացասական է արձագանգում», ըսաւ ան:

Ըստ անոր, ափերը մաքրելէ զատ` անհրաժեշտ է քննարկել, թէ ի՛նչ պէտք է ընել եղած ջրիմուռներուն հետ: «Լիճը օրհասական վիճակում է, իսկ, իմ խորին համոզմամբ, Աստուած մի՛ արասցէ, եթէ լճի փոխարէն մենք ճահիճ ունենանք, իսկ դա ճահճացման դրսեւորում է, մենք Հայաստանը կը կորցնենք», յայտնած է Դանիէլեանը:

Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի «Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանութեան ինստիտուտ»-ի տնօրէն Էւելինա Ղուկասեանը շարունակելով Կարինէ Դանիէլեանին` անդրադարձաւ Սեւանայ լիճի ներկայ կանաչաւուն գոյնի պատճառներուն, որոնց գլխաւորը լիճին մէջ եղած ծաղկումներն են: «Պարզապէս անցած տարուայ ջրիմուռների ծաղկման մակարդակը հաւասարուեց 1964թ. ծաղկման մակարդակին, երբ լիճը գտնւում էր էւթրոֆացման բուռն գործընթացի մէջ: Այսինքն մեր ներդրած այդ միլիոնաւոր միջոցներն ի չիք դարձան ընդամէնը մի քանի միջոցառումներ չիրականացնելու պատճառով»: Ան շեշտեց, որ անհրաժեշտ է մաքրման կայանները գործարկել: «Որքան էլ խօսում են այն մասին, որ 14 խոշոր կազմակերպութիւններ տեղադրել են իրենց մաքրման կայանները, որքան էլ խօսւում է, որ 3 խոշոր քաղաքների համար մաքրման կայաններ են կառուցուած® Ի հարկէ այդ մաքրման կայանները, որոնք կառուցուած են քաղաքներից յետոյ, մեքենական կոշտ կենցաղային աղբից մասամբ մաքրում են լիճը, սակայն դա լուծում չէ: Եթէ չկայ քիմիական եւ կենսաբանական մաքրում, բնականաբար կայ լրացուցիչ կենսածին տարրերի հոսք, ինչպէս նաեւ` մակարդակի տատանում եւ ջերմաստիճանի բարձրացում, որի արդիւնքում հիպոլինիումի սահմանները գնալով կրճատւում են, եւ յատակի տիղմն էլ է մտնում շրջանառութեան մէջ: Նշանակում է` մենք գնալով պէտք է ունենանք աւելի վատ իրավիճակ», ընդգծեց մասնագէտը` միաժամանակ կարեւոր նկատելով այն փաստը, որ պէտք է ժամ առաջ միջոցներու ձեռնարկել հարցի լուծման համար:

Ղուկասեանը ընդվզումով յայտնեց, որ Հայաստան իր յոյսը կը դնէ միջազգային կազմակերպութիւններուն վրայ: «Իսկ մենք ի՞նչ պէտք է անենք: Մենք` որպէս պահպանուած տարածք, այդ կարգավիճակում ի՞նչ ենք արել լճի համար: Կառուցել ենք չգործող մաքրման կայաններ, չենք կարող պայքարել որսագողութեան դէմ, չենք կարող մաքրել մեր տարածքները, չունենք օրինական աղբավայրեր: Ի վերջոյ, մեր աշխատելու ժամանակը ե՞րբ է գալու», ըսաւ ան` նշելով, որ կարելի կ՛ըլլայ կիրարկել ճափոնցիներուն մշակած մեթոտները` որոշ ձեւափոխումներ կատարելէ ետք: Ըստ անոր, այս բոլորին պատճառով է, որ այսօր Սեւանայ լիճին մէջ կամ ափերուն գտնուողները տհաճ հոտ կ՛առնեն: Ղուկասեանը նշեց, որ ջուրին մէջ կան կուտակուած թունաւոր նիւթեր, որոնք շատ կայուն միացութիւններ են, այսինքն անոնք, ամբողջ ծաղկման ընթացքին տարբաղադրուելով, ջուրը կը վարակեն թունաւոր նիւթերով: «Եթէ ջուրը պարզ աչքի համար մաքրուել է, դա դեռ չի նշանակում, որ բնապահպանական համակարգն ամբողջութեամբ ազատուեց թոյներից եւ ծաղկած ջրիմուռների կենսազանգուածից: Ուղղակի այդ գործընթացներն աւելի աննկատ են, մասնագէտները կարող են արձանագրել»:

Խօսելով ստեղծուած իրավիճակի մեղաւորներուն կամ պատասխանատուներուն մասին` Կարինէ Դանիէլեանը ըսաւ. «Ես կ՛ասէի` բոլորս ենք մեղաւոր` սկսած այն բնակչից, որ ապրում է Սեւան լցուող գետերի ափին եւ որպէս կոյուղի է նայում գետին, մինչեւ ամենաբարձր մակարդակը, որտեղ խնդիրների համար ռազմավարական մօտեցում չկայ: Իրավիճակային մօտեցում ունենք, դա է խնդիրը»: