Արցախի Մէջ Մշակութային Ցեղասպանութիւնը Հասած Է Աննախընթաց Չափերու Եւ Ունի Համակարգուած Բնոյթ
Արցախի մշակութային ժառանգութեան պաշտպան Յովիկ Աւանեսով ահազանգեց, որ ժամանակաւորապէս բռնագրաւուած Արցախի մէջ ազրպէյճանի բռնագրաւող վարչակարգին կողմէ գործադրուած մշակութային ցեղասպանութիւնը հասած է աննախընթաց չափերու եւ ունի համակարգուած բնոյթ: «Այս փաստը հաստատւում է ոչ միայն արբանեակային լուսանկարների միջոցով, այլեւ` ազրպէյճանական տեղեկատուական հարթակներում հրապարակուած լուսանկարներով եւ տեսանիւթերով», հաստատեց ան:
Ստորեւ` Յովիկ Աւանեսովի այս հարցին գծով գրութիւնը.
«2020 թուականին թուրք-ազրպէյճանական ահաբեկչական լծակից զոյգի կողմից սանձազերծուած լայնածաւալ պատերազմի, ինչպէս նաեւ Արցախի ամբողջական բռնազաւթման եւ արցախահայութեան բռնի տեղահանումների ընթացքում եւ դրանից յետոյ փաստագրուել է աւելի քան 800 վանտալութեան դէպք: Դրանք ներառում են եկեղեցիների, խաչքարերի, գերեզմանոցների, յուշակոթողների, կոթողական յուշարձանների, յուշահամալիրների, բարձրաքանդակների, բնակելի թաղամասերի, ամբողջական բնակավայրերի, ինչպէս նաեւ` կրթական, մշակութային եւ պետական հաստատութիւնների ու այլ պատմական շինութիւնների դիտաւորեալ աւերումը, ձեւախեղումը, սրբապղծումը, գործառոյթների փոփոխումը եւ իւրացումը:
«Յստակ օրինակները վկայում են այս քաղաքականութեան կազմակերպուած եւ պետական բնոյթի մասին: Ծանր ռազմական եւ շինարարական սարքաւորումների կիրառմամբ հիմնայատակ աւերուել են`
«- Ջրականի Զօրաւոր Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին,
«- Շուշիի Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ («Կանաչ ժամ») եկեղեցին,
«- Մոխրենեսի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին,
«- Քաշաթաղի շրջանի Տանձատափի եկեղեցին,
«- Բերձորի Սուրբ Համբարձման եկեղեցին:
«Պղծուել եւ վանտալիզմի են ենթարկուել բազմաթիւ եկեղեցիներ ու վանքեր, այդ թւում «- Հադրութի շրջանի Կատարոյ վանքը, «- Մատաղիսի Սուրբ Եղիշէն, «- Ջրաղացների Սուրբ Աստուածածինը, «- Հադրութի Սուրբ Յարութիւնը, «- Ծակոռիի Ծաղկավանքը, «- Հադրութի շրջանի Վանք գիւղի Սպիտակ Խաչ վանքը, «- Մադաթաշէնի Սուրբ Աստուածածինը, «- Քարինտակի Սուրբ Աստուածածինը, «- Թալիշի Սուրբ Ամենափրկիչը, «- Մեծ Թաղերի Սուրբ Աստուածածինը, «- Հադրութի շրջանի Կաւաքավանքը, «- Չարեքտարի վանքը, «- Ծարի Սուրբ Սարգիսը, «- Ծարի Սուրբ Գրիգորը, «- Ծիծեռնավանքը, «- Վանքասարը, «- Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին, «- Աղաւնոյ գիւղի Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին, «- Ստեփանակերտի Սուրբ Աստուածամօր Յովանու մայր տաճարը, «- Տումիի Կարմիր Եղցին, «- Ասկերանի շրջանի Խրամորթ գիւղի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, «- Շուշիի Մեղրեցոց Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին: «Հիմնայատակ կամ մասամբ աւերուել են բազմաթիւ բնակավայրեր
«- Շուշիի շրջանի Քարինտակ գիւղը,
«- Շուշիի շրջանի Լիսագոր գիւղը,
«- Հադրութի շրջանի Մայրամաձորը,
«- Հադրութի շրջանի Մոխրենեսը,
«- Հադրութի շրջանի Թաղուտը,
«-Հադրութի շրջանի Խծաբերդը,
«- Հադրութի շրջանի Ծամձորը,
«- Հադրութի շրջանի Առաքելը,
«- Հադրութ քաղաքի պատմական թաղամասը,
«- Ստեփանակերտի պատմական թաղամասը,
«- Հադրութի շրջանի Մեծ Թաղերի հարաւային թաղամասերը,
«- Ասկերանի շրջանի Սղնախ գիւղին մեծ մասը:
«Աւերուել եւ խեղաթիւրուել են` բազմաթիւ յուշարձաններ, յուշակոթողներ, գերեզմանոցներ, խաչքարեր եւ այլ պատմամշակութային յուշարձաններ:
«Նշուած ցանկը ամբողջական չէ եւ պարբերաբար համալրւում է վանտալիզմի նոր փաստերով: Մեր նպատակը միայն մի շարք օրինակների միջոցով ներկայացնելն է Ազրպէյճանի ցեղասպանական քաղաքականութեան էութիւնը:
«Այս փաստերը թոյլ են տալիս անվերապահօրէն պնդել, որ գործ ունենք 21-րդ դարի խոշորագոյն եւ առաւել վտանգաւոր մշակութային ցեղասպանութիւններից մէկի հետ: Անվերապահօրէն կարող ենք փաստել, որ սա պատմութեան մէջ երբեւէ արձանագրուած ամենածաւալուն մշակութային ցեղասպանութիւններից է. նոյնպիսի խանդավառութեամբ ոչ վաղ անցեալում Իսլամական պետութեան ահաբեկչական խմբի գրոհայինները ոչնչացնում էին Միջագետքի մշակութային ժառանգութիւնը Սիրիայում, Իրաքում… Միջանկեալ յստակ կարող ենք արձանագրել, որ կան աշխարհում ուժեր, որոնց նպատակը հնագոյն քաղաքակրթութիւնները պատերազմների խորապատկերին բնաջնջելն է: Եւ մեր երկու հարեւան պետութիւնները ահաբեկչական ուժերի հովանաւոր ու ցեղասպանութիւն արտահանող երկրներ են: Եւ ամէնուր ձեռագիրը նոյնն է. Արցախում ոչնչացուած, իւրացուած եւ ձեւախեղուած յուշարձանները պատկանում են ոչ միայն հայկական մշակոյթին, այլեւ` համամարդկային արժէքներին, եւ դրանց կորուստը վնաս է հասցնում ամբողջ քաղաքակրթութեանը:
«Դեռեւս կանգուն մնացած յուշարձանները գտնւում են անմիջական եւ լրջագոյն սպառնալիքի տակ: Եթէ միջազգային կազմակերպութիւնները շարունակեն սահմանափակուել միայն արարողակարգային եւ անատամ յայտարարութիւններով, ապա փաստացի կը դառնան Ազրպէյճանի յանցաւոր քաղաքականութեան անուղղակի հովանաւորներ:
«Անտարբերութիւնն ու յանցաւոր անգործութիւնը, ինչպէս ցոյց է տալիս վերջին հինգ տարիների փորձը, ոչ միայն չեն կասեցնում, այլեւ խրախուսում են Պաքուի բռնապետական վարչակարգի նորանոր յանցագործութիւնները: Ժամանակն է, որ միջազգային հանրութիւնը չբաւարարուի դատարկ եւ ձեւական կոչերով, այլ ձեռնարկի իրական ու գործնական քայլեր` ներառեալ միջազգային պատժամիջոցների կիրառում, անկախ փորձագիտական առաքելութիւնների անյապաղ գործուղում Ազրպէյճանի կողմից ժամանակաւորապէս բռնազաւթուած Արցախ եւ յուշարձանների պաշտպանութեան իրաւական գործիքակազմերի գործարկում: Իւրաքանչիւր ուշացած օր աւելացնում է կորուստների ծաւալը եւ խորացնում պատասխանատուութեան բեռը ոչ միայն յանցագործների, այլեւ լռութեամբ հաշտուողների վրայ»: