Հայաստանի Հարաւային Սահմաններու Ապահովութիւնը. «Գանձասար»
Խմբագրական
Արցախեան վերջին պատերազմէն ետք, Իրան թէեւ Ազրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան ի նպաստ դիրքերէ հանդէս եկաւ, սակայն այդ մէկը առաւելաբար իր երկրի շահերէն եւ Ազրպէյճանի` իրանեան տարածքներուն գծով նկրտումները սանձելու մղումներէն կը բխէր: Իրան քաջ գիտէր, որ արցախեան պատերազմն ու անոր հետեւանքները ի նպաստ իր ապահովութեան պիտի չզարգանային:
Պատերազմէն ետք Իրան նկատելով Ազրպէյճանի, Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի ազդեցութեան աճը Հարաւային Կովկասի մէջ, յատկապէս իր սահմանին վրայ, բնականաբար պիտի փորձէր պահպանել իր ազդեցութիւնը եւ մասնակցէր տարածաշրջանային համագործակցութեան տարբեր գործընթացներուն:
Իրան-Հայաստան գործակցութիւնն ու ազդեցութիւնը որքան տկարանան, Ազրպէյճան այնքան կարելիութիւն պիտի ունենայ ստեղծելու աշխարհաքաղաքական այնպիսի կացութիւններ, որոնք պիտի չհամընկնին տարածաշրջանային կայունութեան նախանձախնդիր երկիրներու` Հայաստանի եւ Իրանի շահերուն:
Հայաստանի եւ Իրանի շահերը շատ մը հարցերու մէջ կը համընկնին. Հայաստան կրնայ երաշխաւորել Իրանի հիւսիսային սահմանի ապահովութիւնը` թոյլ չտալով, որ Ազրպէյճան տէր ըլլայ այնպիսի խաղաքարտերու, որոնք կրնան Իրանի դէմ օգտագործուիլ, իսկ Իրան, բնականաբար, հայ-իրանական սահմանը օգտագործելով, Հայաստանին պիտի օժանդակէ տարբեր ոլորտներու մէջ, յատկապէս` ապահովական, երթուղիներու վերանորոգման առումով տնտեսական-շինարարական եւ ռազմաարդիւնաբերական:
Սիւնիքը մեծ կարեւորութիւն ունի նաեւ Իրանի համար, հետեւաբար Հայաստան-Իրան գործակցութեան զարգացումը, յատկապէս` Սիւնիքի տարածքի օգտագործման առումով, Ազրպէյճանի ոտնձգութիւնները ետ մղելու կարեւոր ազդակ կը համարուի:
Իրանական փորձագիտական շրջանակներ կը խօսին նաեւ Նախիջեւանի եւ Հայաստանի տարածքով Պարսից ծոցը Սեւ ծովին կապող երկաթուղիի շահագործման, հիւսիս-հարաւ ցամաքային ճամբու օգտագործման մասին: Իրանի քաղաքական գործիչներուն Հայաստան այցելութիւններուն ընթացքին եւս քննարկուած են այսպիսի կարելիութիւններ:
Իրան ջանք կը թափէ իր ներգործօն ազդեցութիւնը պահելու յատկապէս Սիւնիքի շրջանին մէջ` պատրաստակամութիւն յայտնելով ճամբաներու կառուցման եւ շինարարական այլ աշխատանքներու մէջ շօշափելի ներդրումներ կատարելու:
Իրան-Նախիջեւան-Հայաստան երկաթուղին դրական անդրադարձ կրնայ ունենալ Հայաստանին համար ե՛ւ տնտեսական առումով, ե՛ւ ապահովական առումով, սանձելով Ազրպէյճանի կողմէ Հայաստանի սահմաններու խախտման փորձերը: Պատահական չէր, որ Իրանի խորհրդարանի արտաքին յարաբերութիւններու յանձնաժողովի նախագահը օրեր առաջ կը դատապարտէր Ազրպէյճանի` Հայաստանի տարածք թափանցումը, շեշտելով որ Իրանի համար կարմիր գիծ է Հայաստանի սահմաններու անխախտելիութիւնը:
Ազրպէյճանի կողմէ կարգ մը տարածքներու բռնագրաւումը ոչ միայն կը վտանգէ, այլեւ անօգտագործելի կրնայ դարձնել նաեւ հայ-իրանական սահմանը` Իրանն ու Հայաստանը կախեալ պահելով Ազրպէյճանէն եւ Թուրքիայէն:
Հայաստան Իրանը Եւրոպային կապող այլընտրանքային ճամբայ է: Ուստի Հայաստանի հարաւային սահմաններու պահպանման առաջնահերթութիւնը յառաջիկայ իշխանութիւններուն առաջնահերթ հարցերէն մէկը պիտի ըլլայ: ՀՀ արտաքին քաղաքականութիւնը լուրջ մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման է, եւ այսպիսի մարտահրաւէրներու լոյսին տակ արտաքին գործոց նախարարի պաշտօնակատարին հրաժարականը կը խօսի ներկայ իշխանութիւններուն ոչ գործուն աշխատանքին մասին, որուն պատճառով ալ այսօր վտանգուած է Հայաստանի հարաւային սահմանը, իսկ ազրպէյճանական թափանցումները միջազգային ընտանիքին եւ ՀԱՊԿ-ին կողմէ կը մնան գրեթէ անարձագանգ:
Հայաստանի խորհրդարանական ընտրութիւնները ճակատագրական ազդեցութիւն կրնան ունենալ երկրի արտաքին քաղաքականութեան եւ ազգային անվտանգութեան էական հարցերուն մէջ: Հարցեր, որոնք փակուղիի մէջ մտան նաեւ ներկայ իշխանութիւններուն վարած քաղաքականութեան պատճառով: