Արցախի Ցաւը եւ Յոյսը. Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեան
Միքայէլ Հաճեանը ծանօթ լրագրող-գրող է հայկական եւ միջազգային տեղեկատուութեան իրականութիւններէն ներս։ Ան կ՚ապրի Ստեփանակերտ, Արցախ։ Սեպտեմբեր 2019-ին միասին էինք Ստեփանակերտ երբ «Սփիւռքահայ Կեանքեր՝ Ինչպէս որ Տեսայ» գիրքին ներկայացումը կատարեցինք Արցախի պետական համալսարանին մէջ։ Ունեցանք շատ հաճելի ժամանակ եւ խօսակցութիւն։ Ծանօթացայ նաեւ իր ընտանիքին։ Միքայէլի երէց որդին՝ Նորայրը, նահատակուած է Արցախի 2016-ի քառօրեայ պատերազմին։ Նորայրին նկարը զետեղուած է Միքայէլի տան հիւրասենեակին մէջ։ Նորայրը աշխուժ եւ ուժական տղայ եղած է եւ իր սրտին մէջ ամուր շալկած հայրենիքի եւ հողի սէրը եւ նուիրումը։ Այս սէրը եւ նուիրումը զինք տարած են մինչեւ նահատակութիւն՝ իր ետին ձգելով իր կողակիցը, զաւակները, եւ ծնողքը։
Միքայէլ իր սրտին մէջ սեղմած է Նորայրի ցաւը։ Բայց այդ ցաւին մէջ ակնյայտ էր անոր հպարտութիւնը։ Ցաւը զաւկին մահուանը ու հպարտութիւնը Նորայրի հայրենասիրութեան եւ անձնազոհութեան։ «Կտրիճ տղայ էր» ըսաւ Միքայէլ, ցոյց տալով իր զաւկին նկարը։ Միքայէլի աչքերուն մէջ կը տեսնէի կուտակուած եւ նոյնքան զսպուած արցունք։
Միքայէլ կը հաւատայ հայրենի հողին եւ ամուր կառչած է անոր։ Իրեն համար սրբութեան համազօր է։ Իր երկրորդ տղան՝ Երուանդը, որ նոյնպէս կազմած է ընտանիք եւ ունի զաւակ մը, կը գործէ Արցախի հանրապետութեան Արտաքին Գործոց նախարարութեան մէջ, որպէս սփիւռքի եւ անոր հետ յարաբերութիւններու բաժնի վարիչ-պատասխանատու։ Երուանդը հայրենասէր երիտասարդ է եւ ունէր ծրագիրներ։ Կը հաւատայ թէ Արցախի հանրապետութիւնը պէտք է իր բաժինը բերէ սփիւռքի հետ յարաբերութիւններուն մէջ։ Երուանդին հետ բաւական խօսեցանք եւ զրուցեցինք։ Մշակեցինք նաեւ ծրագիրներ, թէ ինչպէս կրնանք գործակցիլ միասին յառաջիկային Արցախ-Սփիւռք յարաբերութիւններու զարգացման նպատակով։
Բայց երեւի մեր մշակած ծրագիրները Երուանդին հետ պիտի մնային կիսաւարտ։
Երեքշաբթի, հոկտեմբեր 6-ին հասաւ Երուանդին նահատակութեան բօթը՝ Ստեփանակերտէն։ Երուանդ կամաւոր զինուորագրուած է՝ մասնակցելու համար Արցախի բանակին Ատրպէյճանի դէմ պատերազմին։ Երուանդին հայրենասիրութեան տրամադրութիւնները եւ չափանիշերը տեսած էի։ Գիտեմ թէ ով էր։ Երուանդն ալ իր համոզմունքները տարաւ մինչեւ վերջ՝ յար եւ նման եղբօրը, Նորայրին։ Նահատակութիւն։
Եթէ Երուանդ իր ետին կը ձգէ երիտասարդ կողակիցը եւ փոքր երեխան, բայց կայ նաեւ ծնողքը։ Հայրը ու մայրը, որոնք երկու զաւակ կորսնցուցին իրենց ողջութեան ժամանակ եւ անցնող չորս տարիներուն ընթացքին։ Մարդկային միտքը եւ հոգին չեն կրնար շալկել այս ցաւը։ Ի՞նչ պիտի գրեմ իմ սիրելի բարեկամիս՝ Միքայէլին, որպէս ցաւակցական գիր։ Դժուառ պիտի ըլլայ գտնել բառերը սփոփելու եւ մխիթարելու հայր Միքայէլը իր երկրորդ զաւակին նահատակութեան համար։
Համայն հայութիւնը կը հետեւի արցախեան պատերազմի զարգացումներուն եւ լուրերուն։ Երուանդին նման շատ են երիտասարդ հայ տղաքը, որոնք իրենց կեանքերը կը զոհեն հայրենի հողին համար։ Բայց հողէն աւելի, հայուն ապրելու հրամայականին համար։
Սուսաննա Մկրտչեանը իմ գործակիցս է որ կ՚ապրի Երեւան։ Սուսաննան հայրենասէր կին է եւ մայր, որ կը տագնապի հայրենիքի իրավիճակով, բայց մանաւանդ երիտասարդ հայ տղոց մահուամբ։ «Թող զիս բանակ տանին քան մեր երիտասարդ տղաքը, որոնք իրենց մատղաշ տարիքին կը մահանան»։ Սուսաննան կուլար հեռաձայնին վրայ հետս խօսած ժամանակ, եւ դուրս կը հանէր իր սրտին ու հոգիին ցաւը։ Ցաւը՝ երիտասարդ կեանքերուն, որոնք մէկը միւսին ետեւէն կ՚երթան յաւիտենականութեան։
Բայց պատերազմը տակաւին կը շարունակուի։ Հայկական բանակին ռազմական նուաճումները եւ սխրագործութիւնները մեծ են։ Կը զարմանաս, բայց նոյնքան կը զգանչանաս։ Արցախ-Հայաստան երեք միլիոն բնակչութիւն ընդէմ Ատրպէյճան-Թուրքիա իրենց աւելի քան ինիսուն միլիոն բնակչութեամբ։ Ու տակաւին չհաշուած զինական-ռազմական կարողականութիւնները։ Այս անհաւասար թիւի եւ ուժի համեմատութիւններով պատերազմը կը շարունակուի։ Կը նայիմ Աստուածաշունչին մէջ Դաւիթի ու Գողիաթի մենամարտին, որ ինչքան անհաւասար էին ուժերու կարողականութիւնները։ Բայց Դաւիթ մղեց այս անհաւասար կռիւը եւ յաղթեց։ Յաղթեց, որովհետեւ համոզուած էր Յոյսին ճշմարտութեան եւ արդարութեան։ Դաւիթ մարտնչեց եւ յաղթեց։
Հայը այսօր նոյն այս մենամարտ-պատերազմին մէջ է։
Հայը մինակը՝ անհաւասար թիւով եւ ուժով։ Ու տակաւին բոլոր աշխարհ կը դիտէ այս անհաւասար պատերազմը։ Հոսկէ-հոնկէ կը հնչեն զինադադարի կոչեր՝ քիչ մը մեղմ ձայնով։ Բայց հայը կը շարունակէ պատերազմը։ Ան կը հաւատայ իր քրիստոնէական ու ազգային ինքնութեան։ Ան կը հաւատայ իր ռազմական ուժին բայց նաեւ իր երիտասարդ տղոց։ Նորայր, Երուանդ, ու շատեր։ Երիտասարդ տղաք, որոնք իրենց մատղաշ կեանքերը կը դնեն հայուն ապրելու եւ գոյատեւելու հրամայականին։ Լինելն է հայուն միակ ընտրանքը եւ ճանապարհը։ Ինչպէս վարչապետ Փաշինեան ըսաւ, «Մենք Տէր Զօրի ճամբորդ չենք»։
Եզնիկ Արք. Պետրոսեան՝ հեռաձայնային խօսակցութեանս ընթացքին, հոգեպէս գօտեպնդեց զիս. «Պիտի յաղթենք, Հրայր»։ Անդրանիկ Մարտոյեանը՝ աւետարանչական գրասենեակի տեղեկատուութեան բաժնի պատասխանատուն ըսաւ. «Մեր կորովը բարձր է, Հրայր»։ Մարիանա Աբրէսեանը՝ Հայաստանի մէջ գործակիցներէս, այսպէս արտայայտուեցաւ. «Կը փորձենք հասնիլ Արցախի մեր ժողովուրդի կարիքներուն եւ տարբեր ձեւերով»։ Կորով, տրամադրութիւն եւ պատրաստակամութիւն կուգան աւելնալու հայուն ռազմական կարողականութեան վրայ սրսկելով աւելի հաւատք։ Այս այն հաւատքն է, ուր դուրս կը հանէ Յոյսը։ Յոյսը՝ ուժը հայուն կեանքերուն համար, որպէսզի հայը ապրի եւ վերապրի իր ազգային արժանապատուութեան մէջէն։
Պարտիմ վերադառնալ Ստեփանակերտ եւ իմ բարեկամ Միքայէլին։ Ան Նորայրին նկարին կողքին երեւի այսօր պիտի զետեղէ նաեւ իր երկրորդ զաւակին՝ Երուանդին նկարը։ Ամէն օր Միքայէլ պիտի ապրի իր երկու զաւակներուն յիշատակը։ Իր ցաւը սեղմելով եւ արցունքերը խեղթելով պիտի սգայ իր զաւակներուն կորուստը։ Բայց գիտեմ Միքայէլը։ Ան պիտի չընկրկի։ Գիտեմ իր հաւատքը Աստուծոյ եւ հայ ժողովուրդին նկատմամբ։ Ան պիտի կառչի, պիտի տգնի եւ պիտի հասնի ու տեսնէ Յոյսը։ Յոյսը Արցախին, Հայաստանի եւ հայուն ապրելու տեսլականին։ Այն Յոյսը, որուն համար իր զաւակները եւ մեր բոլոր հայ տղաքը իրենց կեանքերը զոհեցին ու տակաւին։
Թող որ այս քանի մը տողերը ըլլան մխիթարական խօսքեր սիրելի Միքայէլին։ Բայց նաեւ բոլոր մեր Արցախի հայ ժողովուրդին։ Արցախի ցաւը բոլոր հայունն է հաւասարապէս։ Իսկ Յոյսը՝ հայուն կեանքը ապրելու գրաւականն է։ Հայուն կեանքը որ ճշմարտութեան եւ արդարութեան համար միայն կը կենայ։ Կեանք կերտելու եւ ոչ երբեք սպաննելու։
Այս Արցախի Ցաւը եւ Յոյսն են։ Ցաւը Արցախին բայց նաեւ համայն հայութեան եւ աշխարհով մէկ։ Իսկ Յոյսը, նոյնպէս հայունն է։ Այս Յոյսը կարելի չէ սակարկել։ Ու տակաին ինչ խօսք քաղաքականացնել։ Ան կը մնայ իրական եւ հարազատ։ Հայը այսօր կը պատերազմի իրականացնելու համար իր Յոյսը։ Այս ընթացքին ան կը շարունակէ Ցաւիլ։
Յարգանք բոլոր մեր քաջամարտիկներուն, որոնք իրենց կեանքերը տուին ու տակաւին Արցախի Ցաւին եւ Յոյսին։
Արցախի Ցաւը եւ Յոյսը։ Անպայմանօրէն հայուն։ Արցախ, Հայասատան եւ Սփիւռք։ Պիտի յաղթենք։