Այսօր Նոր Արշակ Ջամալեանններու Կարիք Ունինք
Նաթան Պետրոսեան
27 Դեկտեմբեր 1940-ին հասարակական, քաղաքական, Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան ընթացքին պետական գործիչ եւ դաշնակցական տեսաբան Արշակ Ջամալեանը իր մահկանացուն կնքեց:
Յաճախ, երբ ազատ ժամանակ ունենամ, կը թղթատեմ ու հաճոյքով կը կարդամ հայկական հասարակական ու քաղաքական կեանքին վերաբերող գիրքեր, գրքոյկներ, պաշտօնաթերթեր ու զանազան հրատարակութիւններ: Ինծի ամէնէն սիրելի հրատարակութիւններէն մին է Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան «Դրօշակ» պաշտօնաթերթը:
Վերջին քանի մը շաբաթներուն, երբ սկսայ կարդալ «Դրօշակ»֊ յունուար 1926-ի թիւ 1-ին մէջ (249) լոյս տեսած «Ծրագրային խնդիրներ» յօդուածը, ապա մարտ 1926-֊ին «Դրօշակ»-ի թիւ 3-ին (251), ապրիլ 1926-ի թիւ 4-ին (252) եւ մայիս 1926-ի թիւ 5-ին (253) մէջ «Ծրագրային հարցեր» բաժինով «Մարքսիզմի փոխակերպութիւնները Հայդըրբըրգի ծրագրում» յօդուածաշարքը, յանկարծակի աչքիս զարկաւ այդ յօդուածներու հեղինակին ստորագրութիւնը` Արշակ Ջամալեան:
Ջամալեան խոր ուսումնասիրութիւնը կատարելով Գերմանիոյ Ընկերվար-ժողովրդավարական կուսակցութեան այդ ժամանակուան նոր հրատարակուած ծրագիրին(1925), նոր շունչ եւ նոր ոգի հաղորդեց հայկական քաղաքական մտքին ընդհանրապէս ու ՀՅ Դաշնակցութեան գաղափարաբանական վաստակին` յատկապէս քայլ պահելով միջազգային ընկերվարական մտածողութեան զարգացման հետ:
Ընկերվարութիւնը, չոր ու քարացած գաղափարախօսութիւն մը չէ, որ մնայ նոյն ուղղութեան վրայ` իր ձեւաւորման օրէն մինչեւ վերջ, այլ յառաջդիմական ու լայնամիտ գաղափարախօսութիւն մըն է, որ ինքզինք կը վերանորոգէ ենթակայական ու առարկայական զարգացումներուն հետ` միշտ ալ ձգտելով կերտել աւելի արդար համակարգ:
Արշակ Ջամալեան իր «ՀՅ Դաշնակցութիւնը եւ ընկերվարութիւնը» աշխատութիւնը գրելու ժամանակ նկատի առած էր մարդիկ, որոնք յոռետես գտնուած են (ու տակաւին կը գտնուին)` ըսելով, որ ընկերվարութիւնը մարդկային արդարութեան պահանջէն բխած գեղեցիկ երազ մըն է, բայց անոր իրականացումը խիստ թէական է:
«ՀՅ Դաշնակցութիւնը եւ ընկերվարութիւնը» աշխատութեան մէջ ան կը պատասխանէ այդ յոռետեսներուն` ըսելով. «Բացատրեցէ՛ք այս ընկերներուն, թէ մարդկութիւնը, իր քաղաքակրթական վերելքի ընթացքին, ի՛նչ ցնորական երազներ իրականացած է գիտութեան, արհեստագիտութեան եւ հանրային կազմակերպչութեան մարզերուն մէջ, երազնե՛ր, որոնց յղացումն իսկ ժամանակ մը համազօր կը նկատուէր մտաւոր խանգարման կամ խելագարութեան. ցոյց տուէ՛ք, թէ մարդ անհատը ի՛նչ հսկայական ճանապարհ կտրած-անցած է դէպի «հրեշտականման» կատարելութիւն, սկսած այն օրէն, երբ ան իր ձեռքը ընկած մերձաւորին կը յօշոտէր ու կը լափէր, միաժամանակ հասկցնելով անոնց, թէ ներկայ հասարակարգին մէջ տիրող շահագործումը, տնտեսական անապահովութիւնը, ընդհանրապէս նիւթական շահերու աններդաշնակութիւնը ի՛նչ աւերիչ դեր խաղցած են մարդ-անհատի կատարելութեան գործին մէջ. պարզեցէ՛ք անոնց, թէ առարկայական ի’նչ գործօններ կան հանրային կեանքին մէջ, որոնք անխուսափելի կը դարձնեն ընկերվարութեան իրականացումը. վերջապէս, պատմեցէ՛ք անոնց ընկերվարական մտքի ու շարժումներու յաղթական ընթացքը եւ այն հսկայական նուաճումները, որ անոնք կատարած են միայն վերջին տասնամեակներուն ընթացքին»: Արշակ Ջամալեան իր «ՀՅ Դաշնակցութիւնը եւ ընկերվարութիւնը» աշխատութեան մէջ կը գրէ այդ յոռետեսներուն մասին, որոնք տարակուսանքի մէջ էին ընկերվարութեան իրականացման գծով` տեսնելով այդ մէկը իբրեւ «ցնորապաշտ» կամ «գեղեցիկ երազ»: Ան կ՛աւելցնէ. «Երբ այս աշխատանքը կատարէք, իսկոյն կը նկատէք, որ ձեր դիմացը նստած դաշնակցականի յոռետեսութեան սառոյցը կը հալեցուի եւ անոր տարակուսանքը` ընկերվարութեան անհրաժեշտութեան եւ հնարաւորութեան մասին, զգալի չափով կը վերանայ»:
Ներկայիս ալ դժբախտաբար կան նոյնանման մարդիկ, որոնք ընկերվարութիւնն ու անոր համամարդկային արժէքները կը նկատեն «ժամանակավրէպ», «հինցած» կամ «անիրականանալի»: Նոյն այդ յոռետեսները այսօր կարիքը ունին դիտելու, թէ ինչպէ՛ս Սպանիան ու Փորթուգալը յաղթահարեցին տնտեսական ճգնաժամը` շնորհիւ ընկերվարական կուսակցութիւններուն վարած քաղաքականութիւններուն: Ուսումնասիրելէ ետք անոնք պիտի զգան ընկերվարական արժէքներու կարեւորութիւնը հայկական կեանքին մէջ, մանաւանդ` ներկայիս, երբ Հայաստան կ՛ապրի անցումային շրջան եւ կարիքը ունի այլընտրանքի:
Այսօր, հաշուի առնելով հայաստանեան կեանքին մէջ արձանագրուած քաղաքական, ընկերային եւ տնտեսական զարգացումները, որոնք հետզհետէ կ՛ամրապնդեն տնտեսական ազատականութիւնը եւ կը յարմարցնեն նախկին տնտեսական համակարգը ներկայիս հաստատուած քաղաքական համակարգին հետ, հայաստանեան քաղաքական կեանքը զգալիօրէն կարիքը ունի նոր Արշակ Ջամալեաններու, որոնք պէտք է ուսումնասիրեն միջազգային ընկերվարական մտածողութեան զարգացումները եւ ՀՅ Դաշնակցութիւնը դարձնեն այնպիսի ուժ մը, որ կրնայ հանդիսանալ համաժողովրդային ընդդիմադիր ուժ` ընդդէմ նոր-ազատական քաղաքականութիւններուն: Քաղաքական ուժ մը, որ նեցուկ կանգնի ընկերային շարժումներուն` վասն ընկերային եւ տնտեսական արդարութեան հաստատման: Ուժ մը, որ համաձայն իր գաղափարաբանական սկզբունքներուն, առաջնահերթ նկատէ նաեւ ընկերային-տնտեսական հարցերը: