«Անլռելի Զանգակատուն»․ Պարոյր Սեւակ
ՂՈՂԱՆՋ ԵՂԵՌՆԱԿԱՆ
Խանգարե՞լ: Ինչի՞ համար…
Գարուն էր: Չեկած ամառ`
Փուլ եկաւ երկնակամար,
Ձիւն մաղեց մեր բաց գլխին,
Ձիւն մաղեց` կրակի՜ պէս…
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գետերը մեր երերման
Հոսեցին` երակի՜ պէս
-Արունը ջուր ա դառել…
Ձորերը շիրիմ դարձան,
Վիհերը գերեզմանոց.
-Ջուրը մեր տունն ա տարել…
Ամէն քար` լուռ մահարանձան,
Ամէն տուն` վառման հնոց…
-Բնաւեր հաւք ենք դարձել…
Ինչքան բառ` ո՜ղջը մրմունջ,
Ինչքան երգ` ո՜ղջը լալով.
-Զուլում էր, զուլու՜մ, լաօ՛…
Թրի դէմ, սրի, հրի`
Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ.
-Տնաւե՜ր-բնաւե՜ր լաճ…
Մեր հողը, մեր հայրենին,
Մեր երկիրն ամայացաւ.
-Սե՜ւ կապիր, սեւսիրտ մարէ…
Հինաւուրց տոհմիկ մի ազգ
Չմեռաւ, այլ… մահացաւ.
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
Գարուն էր: Ամառ եկաւ,
Ձագ հանեց ձորում կաքաւ,
Իսկ հայրը զրկուեց ձագից,
Իր պոռթկան թոնրի տաքից,
Իր մօրից, հօրից, եարից,
Իր բնից ու աշխարհից.
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Ա՛խ, ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհաւիրքն այն օրերի.
-Աշխարհում ով մոռանայ,
Ջուխտ աչքով թող քոռանայ…
Գառնարած, հովիւ, նախրորդ
Ետ չեկան սար-ձորերից…
Կէսօրին էլ ո՞վ կ՝երգէր.
-Սարերը հով չեն անում,
Իմ դարդին դարման անում…
Հնձուորը արտում մորթուեց
Իր ձեռքի սուր մանգաղով…
Խեղճ հարսը էլ ո՞նց երգէր.
-Քաղուորին հաց եմ բերում,
Բերանը մաց եմ թողում…
Ձկնորսը Վանայ ծովում
Չըփրկուեց ճարպիկ լողով…
Աղջիկը զո՜ւր էր կանչում
-Իմ ծամթել տամ լողուորչուն…
Երկրի մէջ մարդ չըմնաց`
Մարդ թաղեր մարդու նման…
Ա՜խ, մնար մէ՛կը գոնէ
Ու կանչէր.
-Դլէ եամա՛ն…
…Ա՛խ, ինչպէ՞ս, ո՞նց մոռանալ
Արհաւիրքն այն օրերի.
-Աշխարհում ով մոռանայ,
Ջուխտ աչքով թող քոռանայ…
…Ջահերը վառ մնացին
Ժամերգուող եկեղեցում,
Ժամկոչին կախ տուեցին
Պարանից զանգակատան…
Ջաղացից աղուն բերող
Ալրոտուած խեղճ գիւղացուն
Իր սայլը դագաղ դարձաւ,
Ալիւրը` արնոտ պատան…
Մայրը ընկաւ` ծիծը թողած
Իր փըմփլիկ մանկան բերնում,
Ծծի տեղ ցից խրելով`
Խեղդեցին մինուճարին…
Տատն ընկաւ` ձեռքը մեկնած
Կըչկըչան հաւի թառին –
Իր հիւանդ թոռան համար
Խորոտիկ ճուտ էր բռնում…
Կալի մէջ պապիկն ընկաւ –
Իր ոսկէ թեղն էր էրնում,
Որպէսզի տուրքը թուրքին
Օր առաջ շուտ վճարի…
Ով ծաղիկ հաց էր թխում`
Խորովուեց թոնրի ծխում…
Ով հասել ուխտատեղի,
Վառել էր մոմը դեղին,
Մոմի դէմ իջել էր ծունր
Ու հայցում էր Աստըծուն,
Որ բախշի մի լաճ տղայ,
Իր արեամբ մոմը մարեց`
Չաւարտած ՙՏէ՜ր, քեզ մեղա՚ -ն…
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
…Խոցեցին ու ջընջեցին,
Հատեցին հաստ ու բարակ,
Յօշեցին ու տանջեցին,
Փշրեցին, տուին կրակ,
Վաթեցին արիւն-արցունք,
Ներկեցին ձոր ու բարձրունք,
Քանդեցին երկինք մի լուրթ,
Մորթեցին մի ժողովուրդ,
Հացառատ մի ողջ աշխարհ
Սարքեցին փշրանք-նշխար,
Սո՜ւրբ նշխար` շա՜ն բերանում,-
Ուզեցին մէկ հայ թողնել,
Եւ այն էլ… թանգարանում…
-Գարուն ա, ձուն ա արել…